Başqa Hansı Metabolik Sümük Xəstəlikləri Vardır?
Metabolik sümük xəstəlikləri sümük toxumasının maddələr mübadiləsindəki pozğunluqlar nəticəsində yaranan xəstəliklərdir. Bu xəstəliklər sümük sıxlığının azalması, quruluşunun dəyişməsi və sınıq riskinin artması ilə müşayiət olunur. Osteoporoz metabolik sümük xəstəlikləri arasında ən geniş yayılmış olsa da, digər ciddi patologiyalar da mövcuddur. Bu xəstəliklər sümük metabolizmasının müxtəlif aspektlərinə təsir edərək fərqli klinik simptomlarla özünü göstərə bilər.
1. Osteomalaziya
Osteomalaziya, əsasən, D vitamini çatışmazlığı səbəbindən sümük toxumasının kifayət qədər mineralizasiya olunmaması ilə xarakterizə edilir. Bu, sümüklərin yumşalmasına və elastikliyinin artmasına səbəb olur.
Səbəbləri:
- D vitamini çatışmazlığı (qida çatışmazlığı və ya günəş işığının yetərsizliyi)
- Kalsium və fosfor metabolizmasının pozulması
- Böyrək və qaraciyər xəstəlikləri
Simptomları:
- Sümük və əzələ ağrıları
- Sümüklərdə deformasiyalar
- Gediş pozğunluqları və yorğunluq
- Sınıq riski artışı
Diaqnostika və Müalicə:
- 25(OH)D testi ilə D vitamini səviyyəsinin yoxlanılması
- Kalsium və fosfor analizləri
- D vitamini və kalsium əlavələrinin qəbulu
2. Rahit (Uşaqlarda Osteomalaziya)
Rahit xəstəliyi əsasən uşaqlarda D vitamini çatışmazlığı nəticəsində yaranır. Sümüklərin zəif inkişafı və deformasiyası ilə xarakterizə olunur.
Simptomları:
- Əyri ayaqlar və sümüklərdə yumşalma
- Dişlərin gec çıxması
- Əzələ zəifliyi
- Böyümə geriliyi
Profilaktika və Müalicə:
- D vitamini və kalsium qəbulu artırılmalıdır
- Günəş şüalarına yetərli məruz qalmaq vacibdir
- Balanslı qidalanma
3. Paget Xəstəliyi (Osteitis Deformans)
Paget xəstəliyi sümük toxumasının yenilənmə prosesində anormal dəyişikliklər nəticəsində yaranır. Bu xəstəlik zamanı normal sümük toxuması yerinə zəif və anormal strukturda yeni sümük əmələ gəlir.
Səbəbləri:
- Genetik faktorlar
- Virus infeksiyalarının mümkün rolu (tam sübut olunmayıb)
Simptomları:
- Sümük ağrıları
- Sümük deformasiyaları (xüsusilə onurğa, çanaq və ayaq sümüklərində)
- Eşitmə itkisi (əgər kəllə sümükləri təsirlənibsə)
- Patoloji sınıqlar
Diaqnostika və Müalicə:
- Rentgen və sümük sıxlığının ölçülməsi
- Alkalin fosfataz analizləri (qanda yüksəlmiş səviyyələr xəstəliyə işarə edə bilər)
- Bifosfonatlar və analjeziklər istifadə edilir
4. Osteopetroz (Mermer Xəstəliyi)
Osteopetroz sümük toxumasının anormal şəkildə sıxlaşması və qalınlaşması ilə xarakterizə olunan nadir genetik xəstəlikdir. Sümük rezorbsiyasının (parçalanmasının) azalması nəticəsində sümük toxuması qeyri-normal formada sərtləşir və kövrəkləşir.
Simptomları:
- Sınıqların tez-tez baş verməsi
- Onurğa və çanaq sümüyündə deformasiyalar
- Görmə və eşitmə problemləri (sinir sıxılmaları səbəbindən)
- Böyrək və qan hüceyrələrinin anormallıqları
Diaqnostika və Müalicə:
- Rentgen müayinəsi və genetik analizlər
- Kök hüceyrə transplantasiyası (ağır hallarda)
- Kalsium və D vitamini müalicəsi
5. Hiperparatiroidizmə Bağlı Sümük Xəstəliyi
Paratiroid hormonunun (PTH) artıq ifrazı nəticəsində sümük toxuması həddindən artıq parçalanır, bu da sümük əriməsinə və osteoporozun inkişafına gətirib çıxarır.
Səbəbləri:
- Paratiroid vəzilərinin adenoması (xoşxassəli şişi)
- Böyrək çatışmazlığı
- Kalsium metabolizmasının pozulması
Simptomları:
- Sümük və oynaq ağrıları
- Sınıq riskinin artması
- Böyrək daşları və hiperkalsemiya
Diaqnostika və Müalicə:
- PTH və kalsium səviyyəsinin ölçülməsi
- D vitamini və kalsium balansının tənzimlənməsi
- Paratiroid vəzinin cərrahi yolla çıxarılması (ağır hallarda)
6. Osteogenezis İmperfekta (Brittle Bone Disease – Kövrək Sümük Xəstəliyi)
Genetik xəstəlik olan osteogenezis imperfekta kollagen sintezindəki defektlər nəticəsində sümük toxumasının zəif formalaşmasına səbəb olur.
Simptomları:
- Çoxsaylı sınıqlar və sümük deformasiya
- Göyümtül sklera (gözün ağ qişasının rənginin dəyişməsi)
- Qısa boyluq və diş problemləri
Diaqnostika və Müalicə:
- Genetik testlər və rentgen müayinəsi
- Bifosfonatlar və sümük gücləndirici müalicələr
- Fiziki terapiya və ortopedik cihazların istifadəsi
Nəticə
Osteoporoz metabolik sümük xəstəliklərinin ən çox yayılmış forması olsa da, osteomalaziya, Paget xəstəliyi, osteopetroz, hiperparatiroidizmə bağlı sümük xəstəlikləri və osteogenezis imperfekta kimi digər patologiyalar da ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu xəstəliklərin erkən diaqnostikası və düzgün müalicəsi sümük sağlamlığının qorunması və ağırlaşmaların qarşısının alınması üçün vacibdir.