Osteoporozun (Sümük Əriməsi) Yaranmasında Əsas Risk Faktorları
Osteoporoz sümük sıxlığının azalması və sümük toxumasının kövrəkləşməsi ilə xarakterizə olunan xroniki bir xəstəlikdir. Bu proses sümüklərin asanlıqla sınmasına səbəb ola bilər. Osteoporozun inkişafına təsir edən bir çox risk faktoru mövcuddur. Bu faktorlar genetik, hormonal, qidalanma və həyat tərzi ilə bağlı ola bilər. Xəstəliyin erkən diaqnozu və profilaktik tədbirlərin görülməsi sümük sağlamlığını qorumaq baxımından vacibdir.
1. Yaş və Cinsiyyət
Yaş osteoporozun yaranmasında ən əhəmiyyətli risk faktorlarından biridir. Sümük sıxlığı təxminən 30 yaşdan sonra azalmağa başlayır və yaşlandıqca osteoporoz riski artır. Xüsusilə, 50 yaşdan sonra sümük əriməsi sürətlənir.
Cinsiyyət də mühüm rol oynayır. Qadınlarda osteoporozun yaranma ehtimalı kişilərlə müqayisədə daha yüksəkdir. Bunun əsas səbəbi menopauza dövründə estrogen hormonunun səviyyəsinin azalmasıdır. Estrogen sümük toxumasının qorunmasında mühüm rol oynayır və onun azalması sümük rezorbsiyasını artırır.
2. Genetik və İrsi Faktorlar
Ailə anamnezi osteoporozun inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Əgər valideynlərdən biri osteoporozdan əziyyət çəkirsə, fərdin də bu xəstəliyə tutulma riski yüksəlir. Bundan əlavə, bəzi etnik qrupların osteoporoza daha meyilli olduğu müəyyən edilmişdir. Məsələn, Asiya və Avropa mənşəli insanlar arasında osteoporoz riski daha yüksəkdir.
3. Qidalanma Faktorları
Sümük sağlamlığı üçün əsas qida maddələri kalsium və D vitaminidir. Kalsium sümüklərin möhkəmliyini təmin edən əsas mineraldır, D vitamini isə orqanizmin kalsiumu mənimsəməsinə kömək edir. Bu maddələrin kifayət qədər qəbul edilməməsi sümük sıxlığının azalmasına və osteoporozun inkişafına səbəb ola bilər.
Aşağıdakı amillər qidalanma ilə bağlı osteoporoz riskini artırır:
- Kalsium çatışmazlığı
- D vitamini çatışmazlığı
- Aşırı duz və kofein qəbulu
- Zülal və fosforun balanssız qəbulu
4. Hormonal Dəyişikliklər
Hormonal balansın pozulması sümük metabolizmasına mənfi təsir göstərə bilər. Xüsusilə aşağıdakı hallar osteoporoz riskini artırır:
- Menopauza – Estrogen səviyyəsinin azalması sümük rezorbsiyasını artırır.
- Hipogonadizm – Testosteronun aşağı olması kişilərdə sümük əriməsinə səbəb ola bilər.
- Tirotoksikoz – Qalxanabənzər vəzinin həddindən artıq hormon istehsal etməsi sümük rezorbsiyasını artırır.
- Kortizol səviyyəsinin yüksək olması – Cushing sindromu kimi vəziyyətlərdə kortizolun artması sümük toxumasının parçalanmasına səbəb ola bilər.
5. Hərəkətsiz Yaşam Tərzi
Fiziki aktivliyin az olması sümük toxumasının zəifləməsinə səbəb olur. Çünki fiziki fəaliyyət, xüsusilə də müqavimət məşqləri və ağırlıq qaldırma, sümük quruluşunu möhkəmləndirir. Daimi idman etməyən insanlarda osteoporoz riski daha yüksəkdir.
6. Pis Vərdişlər (Siqaret və Alkoqol İstifadəsi)
- Siqaret çəkmək – Nikotin sümük hüceyrələrinin yenilənmə prosesini ləngidir və kalsiumun mənimsənilməsini azaldır.
- Alkoqol qəbulu – Alkoqol sümük metabolizmasını pozaraq osteoporoz riskini artırır.
7. Müəyyən Dərmanların Uzunmüddətli İstifadəsi
Bəzi dərmanlar uzunmüddətli istifadə edildikdə osteoporoz riskini artıra bilər. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
- Kortikosteroidlər – Prednizolon kimi kortikosteroidlər sümük əriməsini sürətləndirir.
- Antikoaqulyantlar – Warfarin kimi qan durulaşdırıcılar sümük sıxlığına təsir edə bilər.
- Antikonvulsantlar – Epilepsiya müalicəsində istifadə edilən bəzi dərmanlar D vitamininin metabolizmasını poza bilər.
Nəticə
Osteoporozun inkişafında bir çox risk faktoru iştirak edir. Yaş, cinsiyyət, genetik meyillilik, qidalanma, hormonal balans və həyat tərzi bu xəstəliyin yaranmasına təsir edən əsas amillərdir. Osteoporozun qarşısını almaq üçün sağlam qidalanma, fiziki aktivlik, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq və mütəmadi tibbi müayinədən keçmək vacibdir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə yanaşmaları osteoporozun fəsadlarının qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.